สำนึกในความยุติธรรม-สิ่งที่ถูกที่ควรอันพึงทำ Episode 01/12 "ฆาตกรรม และ คนกินคน"

   เป็นคนคิดแล้วจึ่ง         เจรจา
เลือกสรรหมั่นปัญญา      ตรองตรึก
อย่ามลนหลับตา            แต่ได้
สติริรอบให้                   ถูกแล้วจึงทำ
                                                  -โคลงโลกนิติ (มลน=ลนลาน)
------------------------------------------------------------------------------------

Episode 01 part 1 ฆาตกรรม พิจารณาแง่ศิลธรรม

ถ้าท่านต้องเลือกกระทำการ (1) ฆ่าคนหนึ่งคน เพื่อรักษาชีวิตคนห้าคนเอาไว้ หรือ (2) นิ่งเฉย ไม่ทำอะไรเลย ทั้ง ๆ ที่รู้ว่า คนห้าคนจะต้องตายต่อหน้าต่อตาท่าน ระหว่างสองกรณีนี้ ท่านจะเลือกทำประการใด กรณีใดเป็นเรื่องที่ถูกที่ควร อันพึงกระทำ

ศ.แซนเดล ยกตัวอย่างเหตุการณ์สมมติ ขึ้นเป็นอุทาหรณ์ เพื่อประกอบการสอนเรื่อง การคิดหาเหตุผลเชิงศิลธรรม ที่ท่านสอนในมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด

นักศึกษาส่วนมาก ออกเสียงลงคะแนน ให้ฆ่าคน ๆ เดียว เพื่อรักษาชีวิตคนห้าคนเอาไว้ ศ.แซนเดล เล่าปริศนาศิลธรรมสามเรื่อง แต่ละเรื่อง ออกแบบอย่างพิถีพิถัน ให้คิดอ่านตัดสินใจยากขึ้นเป็นลำดับ ดังนี้

เรื่องที่ 1 รถสิบล้อคันหนึ่ง เบรกแตกแต่พวงมาลัยยังใช้ได้ เสียหลักพุ่งมาด้วยความเร็วสูงถึงทางสองแพร่ง (ทางสองแพร่ง มักเป็นตัวอย่างยอดฮิต ในการยกสาธกเรื่องปรัชญา) ทางหนึ่งมีคนยืนอยู่คนเดียว อีกทางหนึ่งยืนอยู่ห้าคน ท่านซึ่งเป็นคนขับรถ จะหมุนพวงมาลัยไปทางใด

เรื่องที่ 2 เรื่องคล้ายกัน แต่เป็นทางตรงที่มีคนห้าคนยืนอยู่ ซึ่งขณะนั้นท่านยืนอยู่บนสะพานลอยเหนือถนน เป็นสะพานลอยที่ปราศจากราวสะพาน บนสะพานลอยมีชายอ้วนมากคนหนึ่งยืนมองเหตุการณ์ ถ้าท่านผลักคนอ้วนตกสะพานลอย เขาจะลงไปขวางทางรถในจังหวะนั้นพอดีเลย รถสิบล้อก็จะชนคนอ้วนตาย แล้วแฉลบเสียหลัก คนห้าคนรอดตาย ท่านจะนิ่งเฉยปล่อยให้คนห้าคนตาย หรือว่าท่านจะผลักชายอ้วนลงไป

เรื่องที่ 3 เหมือนเรื่องที่ 2 ทุกอย่าง แต่ท่านไม่ต้องลงมือผลักคนอ้วนด้วยตนเอง เพราะว่าเขายืนอยู่บนพื้นที่เป็นกระดานกล มีกระเดื่องกลผูกเชือกโยงมาไกลหลายวา จนถึงจุดที่ท่านยืนอยู่ เพียงแต่ท่านกระตุกเชือกกระเดื่องกลนิดเดียว พื้นกระดานกลที่คนอ้วนยืนอยู่นั้น จะกระดกเทคนอ้วนตกลงไปขวางทางรถด้านล่าง ท่านก็รักษาชีวิตคนห้าคนนั้นไว้ได้ คนอ้วนตายคนเดียว

ระหว่างที่นักศึกษายืนพูด แสดงเหตุผลปกป้องการเลือกลงมือกระทำ อย่างหนึ่งอย่างใด ของตนนั้น  การที่นักศึกษาส่วนมาก ออกเสียงลงคะแนนให้ฆ่าคน ๆ เดียว เพื่อรักษาชีวิตคนห้าคนเอาไว้ตามตัวอย่างเรื่องแรก ก็น่าจะสอดคล้องกับความคิดอ่านเรื่องเสียงข้างมากเป็นใหญ่  แต่ในตัวอย่างต่อมา นักศึกษาเริ่มรวนเร ชักไม่แน่ใจว่า เสียงข้างมากจะเป็นสิ่งที่ถูกที่ควรเสมอไปทุกกรณี-จริงหรือไม่  เพราะในตัวอย่างที่ 2 นักศึกษาทั้งหลายก็ไม่อยากผลักชายอ้วน ให้ตกลงไปตาย  แม้ตามตัวอย่างที่ 3 ก็ไม่อยากดึงกระเดื่องกระดานกล 

ทำให้เราพลอยเห็นกระจ่างไปด้วยว่า  ความคิดความอ่าน ที่รองรับศิลธรรมของเราท่านอยู่นั้น มักจะเป็นความคิดอ่านที่ขัดแย้งกันอยู่  เพราะฉะนั้น ข้อปุจฉาปริศนาศิลธรรม ที่ว่าอะไรผิดอะไรถูก อะไรดีอะไรเลว จึงอาจจะไม่ได้มีคำตอบที่เด็ดขาดชัดเจน ดุจสีขาวตัดกับสีดำ เสมอไปทุกกรณี

เรื่องที่ 4 สมมติว่าท่านเป็นแพทย์ผ่าตัด มีผู้ป่วยหนักจะต้องตาย จำเป็นต้องได้รับการเปลี่ยนอวัยวะอยู่ในความดูแลรวมห้าคน คนหนึ่งต้องเปลี่ยนตับ อีกคนต้องเปลี่ยนไต ฯลฯ แต่เวลานั้นไม่มีผู้บริจาคอวัยวะเลย ขณะนั้นบังเอิญว่า มีชายสุขภาพดีคนหนึ่ง แวะมาตรวจสุขภาพตามปกติ กำลังนอนหลับอยู่ในห้องข้าง ๆ ท่านสามารถเข้าไปควักเอาอวัยวะทั้งห้าออกจากร่างเขา มาเปลี่ยนให้คนใข้ห้าคนของท่านได้ ท่านจะทำหรือไม่ เพราะถ้าทำตามหลักเสียงข้างมาก คนตายคนเดียว จะมีคนรอดตายห้าคน

กรณีนี้นั้น นักศึกษาส่วนมากยกมือว่า จะไม่ฆ่าคน ๆ เดียวเพื่อรักษาชีวิตคนห้าคน ซึ่งเป็นการยกมือที่ขัดแย้งกับหลักเสียงข้างมาก หรือเสียงส่วนใหญ่

 สรุปวิธีคิด เพื่อความกระจ่างแจ้งในการพิจารณาปัญหาข้อศิลธรรมทางแพ่ง ศ.แซนเดล ได้สรุปวิธีคิดเพื่อการแสดงเหตุผลเชิงศิลธรรมทางแพ่งในปรัชญาตะวันตก ว่า เรามีวิธีคิดเรื่องนี้สองอย่าง คือ ศิลธรรม ขึ้นอยู่กับผลที่ตามมา จากการกระทำ กับอีกวิธีหนึ่ง คือ ศิลธรรม พิจารณาที่ตัวการกระทำนั้นเอง ไม่เกี่ยวกับผลที่จะตามมา (สไลด์ at 14:04 ในวีดีโอคำบรรยาย)

ถ้าเราหมุนพวงมาลัยรถสิบล้อเบรกแตก เข้าทางที่มีคนอยู่เพียงคนเดียว ก็เป็นเพราะเราเห็นว่า “ศิลธรรม ขึ้นอยู่กับผลที่ตามมา จากการกระทำ” กล่าวคือ คนรอดตายห้าคน ดีกว่าคนรอดตายคนเดียว กรณีที่เราเป็นแพทย์ผ่าตัด แล้วปล่อยให้คนใข้ตายห้าคน เราไม่ยอมควักอวัยวะห้าชิ้น ออกมาจากคนสุขภาพดี ก็เพราะเราเห็นว่า “ศิลธรรม พิจารณากันที่ตัวการกระทำนั้นเอง ไม่เกี่ยวกับผลที่จะตามมา” กล่าวคือ เราไม่ยอมฆ่าชายสุขภาพดี ที่นอนอยู่ในห้องข้าง ๆ เพื่อควักอวัยวะออกมาช่วยคนห้าคนที่กำลังจะตาย ทั้ง ๆ ที่รู้ว่าการฆ่านั้น จะช่วยชีวิตคนถึงห้าคนได้ก็ตาม เราก็ไม่ทำ เพราะเราถือว่าการฆ่าคน เป็นเรื่องไม่ดีมาก ๆ อยู่ในตัวของมันเอง

ท้ายที่สุด ศ.แซนเดล ท่านเตือนไว้แต่ต้น ว่าเรื่องศิลธรรมทางแพ่งนี้ เป็นเรื่องสอนยาก เพราะเป็นเรื่องที่นักศึกษาทั้งหลาย “รู้ ๆ กันอยู่แล้ว” ไม่ใช่เรื่องแปลกใหม่ อย่างไรก็ดี ท่านประกันว่า หลังจากจบการบรรยายทั้งหมดของท่านแล้ว เรื่องที่นักศึกษารู้ ๆ กันอยู่แล้วนั้น จะไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป โลกของนักศึกษาจะเปลี่ยนไป...

----------------------------------------------------------------------------------------------------

คลิกชมวีดีโอคำสอน ของ ศ.แซนเดล และการอภิปรายของนักศึกษามหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด 
--แม้ว่า ภาษาอังกฤษไม่แข็งแรง ก็ควรคลิกชมครับ ท่านจะได้อะไรไป มากกว่า อ่านบทสรุปของผู้เขียน แต่อย่างเดียว
☑วีดีโอศ.แซนเดล ม.ฮาร์วาร์ด Episode 01/12 "ฆาตกรรม และ คนกินคน" Episode 01 "THE MORAL SIDE OF MURDER"

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Episode 01 part 2  คนกินคน คดีดังในอังกฤษ

ศ. แซนเดล แนะนำให้เรารู้จักเอตทัคคะของแนวคิด ศิลธรรม ขึ้นอยู่กับผลที่ตามมา จากการกระทำ  คือ อาจารย์เจเรมี เบนแธม ผู้ประกาศข้อศิลธรรมแนวประโยชน์นิยม ที่มีหลักเข้าใจง่าย ๆ ว่า มนุษย์ถูกบัญชาด้วยความต้องการจะ เป็นสุขกับหนีทุกข์  เพราะฉะนั้น “ประโยชน์”  ของการกระทำใด ๆ ในความเห็นของท่าน ก็คือ เมื่อหักกลบลบผลจากการกระทำแล้ว ปรากฏว่าได้ยอดออกมาเป็นสุขมากกว่าเป็นทุกข์ และท่านบัญญัติศัพท์เรียกการกระทำที่ยังผลแบบนี้ว่า กระทำที่ “มีประโยชน์ ”

- เพราะฉะนั้น 1.ท่านจึงไม่ได้หมายถึง ประโยชน์ใช้สอย  แบบที่เราเข้าใจกันในภาษาชาวบ้าน การกระทำที่ก่อประโยชน์ใช้สอยแบบบ้าน ๆ แต่หักกลบลบผลแล้ว มีผลลัพธ์ทำให้คนทุกข์แสนสาหัส การกระทำนั้นอาจารย์เบนแธมท่านเห็นว่า “ไม่มีประโยชน์”  และผิดศิลธรรม  2.อนึ่ง การนำคำเดิม ๆ มาใช้ เช่น คำว่ามีประโยชน์ เป็นต้น แต่มอบความหมายใหม่ให้กับมัน เป็นกิจกรรมปกติอย่างหนึ่งของนักคิดนักปรัชญา ท่านเป็นกันอย่างนั้นเอง

การกระทำที่ “มีประโยชน์” อาจารย์เบนแธม ท่านถือว่าเป็นการกระทำ “ที่ถูกที่ควร” อันพึงทำ หรือเป็นการกระทำที่ “เป็นธรรม”  หรือเป็นการกระทำที่ “มีคุณค่าทางศิลธรรม”

ศิลธรรมง่าย ๆ ของอาจารย์เบนแธมนั้น ต่อมาก็มีผู้สรุปให้จำได้ง่ายขึ้นอีก ว่า หมายถึงการกระทำที่จะยังผลให้เกิด “ผลดีอย่างใหญ่สุด แก่คนจำนวนมากสุด”  บางท่านเรียกย่อ ๆ ว่า GHGN = Greatest Happiness, for Greater Number of people เช่น การที่เราหมุนพวงมาลัยรถสิบล้อ ให้ชนคนตายคนเดียว เพื่อให้คนอีกห้าคนรอดตาย เป็นต้น

ในทางตรงกันข้าม เอตทัคคะของ ศิลธรรม พิจารณากันที่ตัวการกระทำนั้นเอง ไม่เกี่ยวกับผลที่จะตามมา  อันเป็นแนวคิดเชิงศิลธรรมที่ตรงกันข้าม กับศิลธรรม GHGN ได้แก่ อาจารย์เอ็มมานูเอล คานต์ นักคิดผู้มีชื่อเสียง และทรงอิทธิพลทางความคิด เป็นชาวเยอรมัน ศ.แซนเดล กล่าวว่า ท่านจะยกหลักศิลธรรมทั้งสองแนว มาเทียบเคียงกันในการบรรยายลำดับต่อ ๆ ไป

ศ.แซนเดล ยกตัวอย่างคดีฉาวในอังกฤษ ปลายศตวรรษที่สิบเก้า เรื่องลูกเรือเดนตายสามคน ที่เรือล่มกลางทะเลหลวง แล้วรอดตายด้วยการฆ่าเด็กรับใช้ในเรือ กินเลือดประทังชีพ

โดยที่หลังจากลอยทะเลอยู่ในเรือบตชูชีพได้สิบเก้าวัน กัปตันก็ตัดสินใจฆ่าลูกเรือคนที่เป็นเด็กรับใช้ประจำเรือ เพื่อให้คนอื่นอีกสามคนรอดตาย ด้วยการบริโภคเลือดและเนื้อของคนตาย

เรื่องนี้เป็นเรื่องจริง ที่เคยเป็นคดีดังในศาลอังกฤษ ปัจจุบันก็เป็นคดีตัวอย่างที่ศึกษากันทั่วโลก การอ้างเหตุผลแนวศิลธรรมประโยชน์นิยม ถูกยกขึ้นมาต่อสู้คดี ว่าได้กระทำไปเพื่อคนส่วนใหญ่ ศ.แซนเดล ยกเรื่องนี้ขึ้นมาเป็นข้ออภิปรายในห้องเรียน เพื่อพิจารณาศิลธรรมแบบประโยชน์นิยม ที่มีหลักว่า การกระทำที่ถูกที่ควรอันพึงทำ ได้แก่ การกระทำที่จะก่อให้เกิด “ผลดี-อย่างใหญ่สุด แก่คน-จำนวนมากสุด”  ซึ่งในกรณีนี้ ผลดีอย่างใหญ่สุด คือ การรอดชีวิตของคนเรือ คนจำนวนมากสุด คือ ลูกเรือเดนตายสามคน และ การกระทำที่ถูกที่ควรอันพึงทำ ก็คือ ฆ่าเด็กรับใช้ประจำเรือกินเป็นอาหาร

ศ.แซนเดล ขอให้นักศึกษาช่วยกันพิจารณาคดีนี้ ว่า ลูกเรือสามคนนั้น ผิด หรือ ไม่ผิด

จับใจความได้ว่า นักศึกษาส่วนใหญ่อภิปรายคัดค้าน การอ้างเหตุผลในครรลองศิลธรรมประโยชน์นิยมในคดีนี้ แนวความคิดคัดค้านประมวลได้สามแนว คือ (ดูสไลด์ at 51:43 ในวีดีโอคำบรรยาย Episode 01)

1. มนุษย์เรา มีสิทธิบางอย่างบางประการ ที่เป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของความเป็นคน ใช่หรือไม่? (เช่น คนเรามี “ขวัญ” ใช่ไหม? เพราะขวัญเป็นพื้นฐานของความเป็นคน ถ้าขวัญบิน หรือขวัญหนี ความเป็นคนของเราก็น้อยลง เราจะใกล้เดรัจฉาน หรือซ็อมบีผีดิบ มากขึ้น) ต้วอย่าง-เด็กรับใช้ประจำเรือ มีสิทธิในชีวิต ที่ผู้อื่นจะมาบั่นชีพเขาไม่ได้
2. การกระทำการใด ๆ ก็ดี ที่มีขั้นตอนเป็นธรรม ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจะเป็นอย่างไร ก็อาจถือได้ว่าการกระทำนั้น ๆ มีศิลธรรม ใช่ไหม? ตัวอย่าง-ถ้าคนเรือจับฉลากกัน เพื่อถูกฆ่า
3. ความยินยอม มีบทบาทอะไร ในกระบวนการยุติธรรม? ทำไมการกระทำบางอย่าง คนเห็นว่า ผิดศิลธรรมอยู่ในตัวของมันเอง แต่ครั้นคู่กรณีให้ความยินยอม การกระทำนั้นก็พลิกตัว กลับกลายเป็นถูกศิลธรรม ตัวอย่าง-ถ้าเด็กรับใช้ประจำเรือ ยินยอมให้ฆ่าโดยสมัครใจ

ศ.แซนเดล บอกนักศึกษาว่า เพื่อจะตอบข้อสงสัยเหล่านี้ เราจะต้องอ่านงานของนักปรัชญาประโยชน์นิยมคนสำคัญสองคน คือ เจอเรมี แบนแธม กับ จอห์น สจวต มิลล์ ซึ่งท่านจะได้เสนอในการบรรยายครั้งต่อ ๆ ไป

คลิก -->> กลับหน้า โหมโรง